Thành ngữ Việt Nam có câu “Đói giỗ cha, no ba ngày Tết”. Tết đến, dù nghèo khó đến đâu, mọi người cũng cố xoay xở để đủ ăn trong ba ngày tết. Hơn thế nữa, dù đói khát quanh năm thì đến Tết, mọi người và nhất là trẻ em đều được ăn uống no nê những món ăn ngon. Và đấy là lí do người ta gọi là “ăn Tết”.
Trong mâm cỗ ngày Tết thì bánh chưng chính là một món ăn truyền thống không thể thiếu được. Vậy nên tục ngữ ta có câu:
Bánh chưng đuợc làm từ gạo nếp, đậu xanh, thịt mỡ, tiêu, hành, đuợc gói bằng lá dong hay lá chuối. Bánh chưng có màu xanh của lá, bánh có hình vuông tượng chưng cho đất. Gạo nếp, đậu xanh, thịt heo tượng chưng cho công lao nuôi dưỡng, chăm sóc của cha mẹ dành cho con cái.
Không những vậy, theo DS Hồng Hoa (Sài Gòn giải phóng) trong bánh chưng còn có nhiều vị thuốc quí giúp điều hoà âm dương, lưu thông khí huyết, giải trừ bệnh tật. Khi gạo nếp chín nhừ nó có công năng trợ tiêu hoá, bổ cả tì dương lẫn tì âm. Thịt lợn có hàm lượng dinh dưỡng cao. Mỡ lợn làm hoạt tràng vị và tăng cường thể ôn. Hành củ có tác dụng tiêu thực, hoạt huyết giảm thống và giải đuợc tà khí. Hạt tiêu ấm tì vị, tiêu thực và sát trùng. Chất diệp lục của lá dong làm cho bánh chưng có mùi thơm và có một màu xanh ưa nhìn. Ngoài ra lá dong còn có tác dụng giải độc, nhuận tràng. Chính vì vậy mà không chỉ người Việt Nam coi bánh chưng là một món ăn truyền thống mà người nước ngoài cũng thừa nhận bánh chưng là một đặc sản của dân tộc Việt Nam.
Nếu như trong mâm cỗ ngày tết miền Bắc có bánh chưng thì miền Nam có bánh tét. Bánh tét có nhiều loại và được thêm thắt các gia vị khác nhau tuỳ theo từng địa phương. Có nơi gói nếp với nhân đậu xanh, gia đình nào khá giả thì thêm vào nhân đậu xanh một miếng thịt theo chiều dài đòn bánh. Cũng có nơi trộn thêm đậu đen vào với đậu xanh làm cho miếng bánh vừa dẻo vừa bùi.
Những gia đình giàu có, con cháu đông đúc thường gói những đòn bánh tét thật lớn. Gạo nếp, đậu xanh (hoặc đậu đen) được vo sạch để ráo nước. Lá dừa xay nhuyễn lọc lấy nước trộn cùng gạo nếp. Thịt ba chỉ được cắt vuông vắn đặt theo chiều dài đòn bánh sau khi được ướp hành, muối, đường. Khi ăn ta sẽ thấy đọng lại cái béo của thịt, cái bùi của đậu, cái dẻo của nếp và cái thơm của lá dừa, thật thơm ngon.
Hai đòn bánh được cột thành một cặp, có dây quai để xách cho tiện, khi làm quà biếu sẽ có đủ cặp vừa đẹp vừa hợp với tập quán, năm mới có đủ đôi, chẵn cặp, ngụ ý đủ vợ, đủ chồng là niềm hạnh phúc thịnh vượng.
Ngày nay, nhiều gia đình ăn chay, gói bánh tét nhân ngọt, đậu xanh trộn thêm đường. Hoặc bánh tét nhân chuối, chuối làm tăng độ ngọt cho nhân, khi chín có mầu đỏ tím, màu đỏ tím chính giữa nổi bật với lớp nếp trắng phau bên ngoài. Ngoài ra còn có bánh tét thập cẩm, với phần nhân có thêm trứng, tôm khô, lạp xưởng, hột sen,...Những ngày đầu năm đem tét bánh ra đãi khách, ăn với thịt kho tàu, chấm nước mắm, đậm đà hương vị ngày xuân.